Anadolu arkeolojisine yön veren isimlerin başında gelen Prof. Dr. Fahri Işık, hem yürüttüğü kazılar hem de Batı uygarlığının kökenlerine dair ezber bozan tezleriyle Türkiye ve dünya arkeoloji çevrelerinde uzun yıllardır tartışılan bir akademisyen olarak öne çıkıyor. Özellikle Patara Antik Kenti kazıları, Likya uygarlığı çalışmaları ve “Uygarlık Anadolu’da Doğdu” yaklaşımıyla gündemde olan Fahri Işık’ın hayatı, eğitimi, akademik kariyeri ve eserleri yeniden merak konusu oldu.
Prof. Dr. Fahri Işık kimdir, nereli, kaç yaşında?
Prof. Dr. Fahri Işık, 27 Ekim 1944 tarihinde Malatya’nın Yeşilyurt ilçesine bağlı Kileyik Köyü’nde doğdu. 2025 yılı itibarıyla 80 yaşındadır. İlkokul, ortaokul ve lise eğitimini Malatya’da tamamladı. Küçük yaşlardan itibaren tarih ve kültürle ilgilenen Işık, üniversite tercihini bu doğrultuda yaptı ve akademik yaşamını arkeolojiye adadı.
Fahri Işık hangi üniversiteden mezun oldu, akademik eğitimi nedir?
Fahri Işık, 1965 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Klasik Arkeoloji Bölümü’nden mezun oldu. Türkiye arkeolojisinin duayen isimlerinden Prof. Dr. Ekrem Akurgal’ın öğrencisi olarak yetişti. Bu dönem, onun bilimsel bakış açısını şekillendiren en önemli süreçlerden biri oldu.
Daha sonra Millî Eğitim Bakanlığı bursu ile Almanya’ya giden Işık, Bonn Üniversitesi Arkeoloji Enstitüsü’nde doktora eğitimini tamamladı ve 1970 yılında doktor unvanını aldı. Avrupa’daki bu akademik deneyim, Anadolu arkeolojisini Batı merkezli yaklaşımlarla karşılaştırmasına imkân tanıdı.
Fahri Işık hangi üniversitelerde görev yaptı?
Türkiye’ye döndükten sonra Atatürk Üniversitesi (Erzurum)’nde göreve başlayan Fahri Işık, burada Arkeoloji Bölümü’nün kurulmasına öncülük etti. Bu yönüyle yalnızca araştırmacı değil, aynı zamanda kurucu bir akademisyen olarak anıldı.
1976: Doçent
1983: Profesör unvanı aldı
Daha sonra Akdeniz Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nü ve Likya Uygarlıkları Araştırma Merkezi’ni kurdu. 2011 yılında emekli olmasına rağmen akademik üretimini bırakmadı ve Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi’nde çalışmalarını sürdürdü.
Patara kazıları nedir, Fahri Işık’ın Patara’daki rolü ne?
1987 yılında Patara Antik Kenti kazılarını başlatan isim Prof. Dr. Fahri Işık oldu. Likya Birliği’nin başkenti olan Patara, onun çalışmalarıyla dünya arkeoloji literatüründe yeniden önemli bir konuma yükseldi.
En dikkat çekici gelişmelerden biri, kumlar altında kalan Patara Deniz Feneri’nin ortaya çıkarılması oldu. Bu yapı, Roma İmparatorluğu dönemine ait en iyi korunmuş deniz fenerlerinden biri olarak kabul ediliyor. Patara kazıları, Anadolu’nun denizcilik, ticaret ve siyasal tarihine dair birçok yeni verinin gün yüzüne çıkmasını sağladı.
Fahri Işık hangi alanlarda uzmanlaştı?
Prof. Dr. Fahri Işık’ın uzmanlık alanları şunlardır:
Anadolu uygarlıkları
Likya uygarlığı
Anadolu lahit sanatı
Kaya kutsal alanları
Anadolu – Hellas (Yunan) ilişkileri
Batı uygarlığının kökenleri
Bu alanlarda yaptığı çalışmalar, özellikle Batı merkezli tarih anlatılarına karşı geliştirdiği eleştirel bakışla öne çıktı.
Fahri Işık’ın tartışmalı tezleri neler?
Fahri Işık’ı geniş kitlelere tanıtan en önemli yönlerden biri, “Batı uygarlığı yalnızca Hellas merkezli değildir” tezidir. Işık’a göre, Batı uygarlığının temelinde Anadolu halkları ve kültürleri bulunmaktadır.
Bu yaklaşımını en net şekilde “Uygarlık Anadolu’da Doğdu” adlı eserinde ortaya koyan Işık, Antik Yunan kültürünün Anadolu’dan beslendiğini savunur. Bu tez, hem Türkiye’de hem de uluslararası akademik çevrelerde yoğun tartışmalara yol açmış, yerleşik kabulleri sorgulayan bir kırılma noktası olarak değerlendirilmiştir.
Prof. Dr. Fahri Işık’ın eserleri nelerdir?
Fahri Işık’ın çalışmaları Almanca, İngilizce ve Türkçe olarak yayımlanmıştır. Kitapları ve makaleleri, arkeoloji ve tarih literatüründe önemli referanslar arasında yer alır.
Öne çıkan eserleri arasında şunlar bulunur:
Uygarlık Anadolu’da Doğdu
Anadolu lahitleri üzerine akademik monografiler
Likya kültürü ve sanatı üzerine araştırmalar
Kaya kutsal alanları ve inanç sistemleri üzerine makaleler
2004 yılında kendisi için hazırlanan armağan kitabı, Fahri Işık’ın uluslararası akademik çevrelerdeki saygınlığının önemli bir göstergesi olarak kabul edilir.
Fahri Işık neden yeniden gündemde?
Son yıllarda Anadolu merkezli tarih okuması, Batı uygarlığı tartışmaları ve Patara kazılarının sonuçları yeniden ilgi görmeye başladı. Fahri Işık’ın yıllar önce ortaya koyduğu tezlerin, günümüzde daha fazla tartışılması ve yeni bulgularla desteklenmesi, onu tekrar gündemin merkezine taşıdı.
Özellikle genç akademisyenler ve tarih meraklıları arasında, “Uygarlığın çıkış noktası neresi?” sorusu etrafında Fahri Işık’ın çalışmaları yeniden okunuyor.
